Аңдатпа

Шамандық көне түріктердің діні деген пікір ұзақ уақыт бойы ғылыми айналымда болды. Шын мәнінде шаманизм дін емес, адамдар мен рухтар әлемін байланыстырушы деп санаталын шаманнң тұлғасы төңірегінде қалыптасқан сенімдер жиынтығы. Алайда қате қабылдаулар мен мақсатты бұрмалаулардың нәтижесінде шаманизм түріктердің көне діні ретінде көрсетілді. Дегенмен көне түрік дінін, Көк Тәңірі сенімімен қатар қарастырғанда шамандық арасындағы айырмашылықтар айқындала бастайды. Шаманизмнің не екені және уақыт өте келе оның Көк Тәңір сенімімен қаншалықты араласып кеткені қазір кезде белгілі болып отыр. Әрине, бұл бағыттағы зерттеулер әлі де жеткіліксіз. Алайда, қазіргі кезде дінтанулық зерттеулер аясында да түріктердің байырғы діні шамандық емес деген пікір ғылыми дәлелденген факт ретінде айтылуда. Көк Тәңірі сенімі жан-жақты зерттеліп, көне түріктердің діні туралы жан-жақты білімге қол жеткізілуде. Бұл зерттеуде авторлар көне түріктер дінінің негізін Көк Тәңірі сенімі құрағанын және олардың монотеистік сенімде болғанын дәлелдеуге талпыныс жасаған. Ал шаманизмге мистикалық емдеу, рухани әлеммен байланыстыру, транс және экстаз әдістерін қолдану сияқты әрекеттер айналасында қалыптасқан сенім ретінде анықтама береді.