Анотація

Мақала дүниетаным мен оның мәдениеттегі орнын талдауға арналған. Дүниетаным сананың құбылысы болғандықтан, санаға талдау беріледі. Батыста зерттеу пәні индивидуалды сана болса, бұрынғы кеңестік философияда (нақтырақ айтсақ, тарихи материализмде) қоғамдық сана да зерттелді, ол жеке сананың қарапайым жиынтығы емес. Дүниетаным – бұл нақты қоғамдық сананың формасы мен деңгейі. Бұл тарихи материализмнің қасиеті еді. Мақалада тарихи материализмдегі қоғамдық сананың мәні мен құрылымын түсіндіру сыни тұрғыдан талданады. Бұл құрылымның адекватты түрде суреттелмегені, сонымен қатар, онда бірқатар абсурдтар бар екені көрсетілген. Мысалы, қоғамдық сананың құрылымына өнер, дін және ғылым жатады. Бұл бір ғылымның, әсіресе жаратылыстанудың арнайы құрал-жабдықтарсыз, аспаптарсыз және т.б.сыз мүмкін еместігіне қарамастан, өнер мен дінге де қатысты. Өнер, мысалы, өнер туындыларынсыз (және соңғысы оларды жасау құралдарынсыз), сананың мазмұны мен формасы ретіндегі өнер тек бекітілмейтін нәрсе. Мақалада дүниетанымның қоғамдық және индивидуалды сананың ең жоғарғы деңгейі және ол кейде түсіндірілетіндей білімге дейін төмендемейтіні, әмбебаптық деңгейінде қоғамдық сананың барлық формаларының мазмұнын синтездейтіні көрсетілген. Дүниетаным мен дүние суретінің (басқаша айтқанда, дүние моделінің) арақатынасы талданады. Дүниенің суреті дүниетанымның көрнекі көшірмесі болып табылатыны және адамдардың көпшілігі үшін сенімді бағдар ретінде қызмет ететіні атап өтілген. Дүниетанымның мәдени-тарихи табиғатына да көңіл бөлінеді. Дүниетаным мен философияның арақатынасы туралы да мәселе көтеріледі. Соңғысы дүниетаным туралы рефлексияның өнімі ретінде анықталады.