Анотація

КСРО-дағы феминизм тарихы парадоксқа толы: кеңес мемлекеті ресми түрде гендерлік теңдікті жақтағанымен, әйелдердің рөлі негізінен ана болу және үй шаруашылығы сияқты дәстүрлі салалармен шектелді, бұл «азат ету» туралы саяси риторикамен бүркемеленген еді. Тәуелсіз феминистік қозғалыстарға тыйым салынды, өйткені мемлекет гендерлік мәселелердің шешілгенін мәлімдеді. Бұл сексизм мәдениетінің қалыптасуына әкеліп соқты, ол посткеңестік дәуірге дейін сақталып, феминистік дискурс, әсіресе Қазақстан мен басқа да посткеңестік елдерде, маргиналданған күйде қалды. Жалпы әлемде 1990 жылдары әйелдердің исламды жаңғырту және түсіндірудегі рөлі туралы пікірталастар Түркия, Малайзия, Иран және Америка Құрама Штаттары сияқты мұсылман көпшілік мемлекеттерде кеңінен өріс алды. Алайда бұл қозғалыс посткеңестік елдердегі мұсылман әйелдерді айналып өтті. Мұсылман феминизмі модернизацияға жауап ретінде пайда болып, діни ілімдерді қазіргі заманғы теңдік пен демократия идеалдарына сай түсіндіруге ұмтылды. Феминисттер Құранның әйелдерге етеккір кезінде намаз оқуға, имам болуға немесе намазды басқаруға тыйым салмайтынын және әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты ақтайтын түсіндірмелерді жоққа шығаратынын атап көрсетеді. Алайда Қазақстан мен басқа да посткеңестік мұсылман елдерінде бұл феминистік қайта түсіндірулер аз әсер етті. Көптеген адамдар феминизмді ескірген немесе маңызын жоғалтқан құбылыс деп санап, оны ерлер мен әйелдер арасындағы «жарыс» деп түсінеді, мұнда әйелдер әлдеқашан «жеңіске жетті». Сонымен қатар, социалистік өткен тарих, ол діни пікірталастарды басып тастаған, ислам мен феминизмнің тоғысқан жеріндегі талқылаулардың дамуын тежеуде. Жаһандық қозғалыстар әйелдердің рөлін қайта қарауды талап етіп жатқанда, Қазақстандағы әйелдер көбіне исламның дәстүрлі түсіндірмелеріне бейімделіп, елді бұл кең ауқымды феминистік үрдістердің шетінде қалдырады. Бұл осы контексттерде гендерлік мәселелер бойынша ашық және инклюзивті диалогтың дамуының аса қажет екенін көрсетеді.