Анотація

Зерттеудің өзектілігі сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-мәдени себептерін жою мақсатында шаралар әзірлеу үшін сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық себептерін, мәдени және әлеуметтік-психологиялық бейімділігін анықтауға қабілетті қоғамдағы сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін зерттеуге қажеттіліктің артуымен байланысты. Бұл мақалада осындай зерттеулер ретінде жеке адам мен қоғамның құндылық бағдарын бағалау әдістерін қолдану ұсынылады. Мақаланың мақсаты - құндылық бағдарын бағалаудың ең танымал және табысты төрт әдісіне (Ш.Шварцтың құндылық бағдарлау әдісі, М.Рокичтің «Құндылық бағдарлары», құндылық бағдарларының құрылымының диагностикасы, С.Бубнова бойынша жеке тұлғаның құндылық бағдарларының нақты құрылымының диагностикасы және О. Кравцованың бейімделуіндегі Р. Янов-Булманның негізгі сенімдерін тесті) сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін анықтауда қолданылуы тұрғысынан салыстырмалы талдау жүргізу. Мақалада сыбайлас жемқорлықты қабылдауды зерттеуде осы әдістерді қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері көрсетілген. Сыбайлас жемқорлықты қабылдауды зерттеуде қолдану үшін қарастырылатын әдістердің кейбірі оларға сыбайлас жемқорлық құрамдасы бойынша қосымша сұрақтарды енгізуді талап ететіні анықталды. Авторлар Ш.Шварц сауалнамасы мен Р.Янов-Булманның бейімделген сауалнамасы бойынша осындай сұрақтардың мазмұнын ұсынды. Зерттеу нәтижелері қарастырылған әдістердің әрқайсысын 1-ден 4-ке дейінгі шкаламен келесі критерийлер бойынша бағалауды білдіреді: сауалнама ауқымы, сауалнаманың күрделілігі, нәтижелерді талдау мен түсіндірудің күрделілігі, сыбайлас жемқорлықты қабылдау туралы сұрақтар интеграциясының күрделілігі.